De geschiedenis van speculaas vertelt veel over de geschiedenis van de wereld. De Nederlanders, de VOC, de Venetiërs, veel belangrijke spelers uit de wereldgeschiedenis hebben hun stempel gedrukt op de ontwikkeling van het speculaasje.
Vooral nootmuskaat en peper waren specerijen waar de Hollanders écht voor nnar de Oost gingen. Indonesië stond er vol mee. Toch was het voor de VOC lastig om die lange kustlijn te bewaken. Een monopolie op peper zat er dan ook niet in, maar de VOC is voor lange tijd wel de grootste importeur geweest. Peper leverde daadwerkelijk goud op. Vandaar de term: peperduur
“Wij Amsterdammers varen… Al waar de winst ons voert, na alle zeen en kusten. Gewinzucht liet tot
nog geen havens onbezocht!”
Vondel
Dat aandeelhouders van de VOC ook flink speculeerden met de specerijen is duidelijk. Specerijen waren handelswaar waar de beleggers met allerlei ingenieuze combinaties van financiële producten konden speculeren zonder überhaupt over kapitaal te beschikken. De financiële wereld van de Republiek en de VOC (de Wisselbank, de enorme deposito’s, kredietverlening en speculatie) versterkte het handelskarakter van de Republiek op essentiële punten waardoor verdere groeimogelijk bleek. Oftewel, de VOC bood een plek waar handelaren ook in de 17e eeuw al kon speculeren op dalende koersen door geleende aandelen te verkopen en te verkopen tegen de actuele (hoge koers) en ze terug te kopen tegen de latere (lage) koers. In eerste instantie stonden de financiële handelingen ten dienste van de goederen- en specerijenhandel, die zich vooral concentreerde rond de pakhuizen in Amsterdam. Voor vertrek van de schepen naar de Oost moest het schip en alle middelen vóórgefinancierd worden, zonder garantie dat de schepen na de maandenlange reis heel én met de goederen terugkwamen in de veilige haven Amsterdam. Geruchten over misoogsten, over schepen die met lading en al gezonken waren of over politieke onrust konden elke dag weer de prijzen beïnvloeden, wat speculeren tot een riskante zaak maakte.
Speculeren en speculaas
Voor de bakkers waren specerijen altijd al erg duur. Door het grotere aanbod in de 17e eeuw zakte de prijs. Bakkers gingen experimenteren met het maken van speculaaskruiden. Het mengsel bestaat uit onder meer kaneel, nootmuskaat, gember, piment, kardemom, anijs, koriander en witte en zwarte peper. De exacte recepten hielden ze geheim. Sommigen begonnen al in september speculaasdeeg te maken zodat het kon rijpen en vervolgens te bakken in speciaal daarvoor bestemde ovens. Op geheime wijze werd het opgeslagen zodat het bewaard kon worden. Net als de handelaren die hun handelswijze geheim hielden.
Speculaas kan van het Latijnse woord speculum (spiegel) afstammen, omdat een speculaaspop het spiegelbeeld is van de afbeelding op de koekplank (= 'prent') waarmee het gevormd wordt (dit is de meest aangenomen verklaring). Speculaas kan zo gezien worden als spiegelbeeld van de mens én de samenleving. In ouder Nederlands betekende speculatie "overdenking" of "vermoeden". De koek werd daarom ook speculatie genoemd omdat het oorspronkelijk een gebak voor fijnproevers was. Speculatie in de betekenis "veronderstellen" of "bedenken" kan ander gezegd ook een soort "fantasiegoed" zijn. Handelaren werden ook wel voor koekenbakkers uitgescholden, een ander woord voor beunhaas of knoeier.
Al dit gespeculeer laat onverlet dat speculaas een heerlijke traktatie is en een traditie is rond Sinterklaas.
Laten we daarom vooral genieten van dit knapperige, echt Nederlandse koekje.
